Alleen als je weet wat er wás, kun je goede keuzes maken over wat er komt. Wist je dat we bij SAB steeds meer cultuurhistorisch onderzoek doen? Stedenbouwkundig ontwerpers Indira Žuljević en Demi van Hooff werken met veel plezier aan dit onderwerp. Indira vertelt graag wat cultuurhistorisch onderzoek inhoudt, waarom het belangrijk is en wat het oplevert.
“Vroeger richtte cultuurhistorie zich vooral op monumentale gebouwen”, legt Indira uit. “Maar dat is de laatste jaren sterk veranderd. We kijken niet alleen meer naar gebouwen, maar ook naar stedenbouwkundige structuren en het landschap. Door de Omgevingswet is een cultuurhistorische rapportage nu vaak verplicht. Gemeenten deden dit soort onderzoek eerst vaak zelf of met een gespecialiseerde cultuurhistoricus. Nu is de vraag veel groter en schakelen ze ons vaker in.”
Hoe pak je zo’n onderzoek aan?
“Elk onderzoek begint met veel lezen, zoeken en vergelijken. Je moet je eigen mening loslaten en objectief blijven. Iets hoeft geen rijks- of gemeentelijk monument te zijn om wél van cultuurhistorische waarde te zijn. Dat maakt het interessant en uitdagend. Soms is het moeilijk in woorden te vatten, maar voel je wel: dit vertelt een verhaal.”
Naast literatuuronderzoek gaat Indira ook vaak op locatie kijken en praat ze regelmatig met betrokkenen. “In het Zeeheldenkwartier in Zutphen werkten we aan een plan waarbij jaren ’60-woningen gesloopt zouden worden. Wijken uit die tijd zijn gebouwd volgens het principe van ‘licht, lucht en ruimte’, en hebben vaak veel ruimte tussen de blokken, met veel groen. Die groene openbare ruimte met inmiddels volwassen bomen heeft stedenbouwkundige waarde. Dan ga je uitzoeken wat die waarde precies is en hoe je die kunt behouden of versterken.”
Ook in Park Sonsbeek – een rijksmonument – speelt cultuurhistorie een rol bij de tijdelijke plaatsing van het Feestaardvarken. “Daarbij was het de uitdaging om me te richten op de specifieke vraag, en niet te verdwalen in alles wat er over het park geschreven is, want dat zijn hele bibliotheken vol.”
Een wijk met een verhaal
Een van de onderzoeken die Indira bijgebleven is, is dat naar een oude fabriekswijk in Apeldoorn. “Om de fabriek stonden eind 19e-eeuwse arbeiderswoningen. Elk huis had een diepe achtertuin en een schuurtje. Waarom was dat? Uit archiefonderzoek bleek dat de bewoners jaarlijks een biggetje kregen van de fabriek, om thuis te verzorgen om met kerst te kunnen eten. Daar was zo’n tuin met schuur natuurlijk ideaal voor. De overgebleven woningen met hun diepe tuinen vertellen dit verhaal, dat van grote sociaalmaatschappelijke waarde is. Dan is het mooi om iets van zo’n verhaal, de structuur of sfeer te behouden in het stedenbouwkundig plan.”
Leer de geschiedenis kennen dankzij ruimtelijke structuren
Een ander voorbeeld is het oude raadhuis in Laren, ooit het woonhuis van paters die ernaast een school hadden. “De indeling van het gebouw weerspiegelt hun manier van leven, met bidkamers en specifieke ruimtelijke structuren. Toch was er een plan om het gebouw ingrijpend te verbouwen. Wij hebben geadviseerd om de oorspronkelijke structuur te behouden, omdat die veel vertelt over de geschiedenis van de plek.”
Waarom is cultuurhistorie belangrijk?
Indira: “Het laat zien waar we vandaan komen, en waarom een plek eruitziet zoals die eruitziet. En mensen zijn daar vaak gevoeliger voor dan je denkt. Inzicht in cultuurhistorie helpt om plannen beter in te passen in hun omgeving én maakt dat mensen zich meer verbonden voelen met een plek.”
Meer weten?
Heb je vragen over cultuurhistorie of ben je benieuwd hoe we je kunnen helpen met cultuurhistorisch onderzoek bij jouw project? Neem contact met ons op.