Ruimtelijke ontwikkelingen zijn altijd bedoeld om de wereld een stukje mooier te maken. Toch kan het gebeuren dat een ontwikkeling negatieve gevolgen heeft voor bestaande functies in de omgeving. Soms zijn die negatieve gevolgen zo groot dat er sprake is van planschade en dat er een compensatie moet plaatsvinden.
In de huidige wetgeving is planschade stevig verankerd. Wij kijken alvast vooruit naar de veranderingen die de Omgevingswet op dit gebied gaat brengen.
Globalere besluiten
Onder de Omgevingswet zullen besluiten worden genomen die veelal globaler zijn dan nu het geval is. Uitgaande van een worstcasescenario kan zo’n besluit in theorie tot veel meer schade leiden dan uiteindelijk, bij uitvoering, het geval is. Daarom wordt het toetsingsmoment voor planschade verplaatst naar de omgevingsvergunning (of de feitelijke uitvoering van de activiteit). Bovendien zal het kopen van een huis na vaststelling van bijvoorbeeld een omgevingsplan niet meer worden gezien als actieve risicoaanvaarding.
Van planschade naar nadeelcompensatie
Anders dan nu zal onder de Omgevingswet niet alleen een omgevingsplan een grondslag zijn voor planschade, maar ook andere besluiten van overheidsinstanties. Daarom wordt de term planschade straks vervangen door “nadeelcompensatie”. De Omgevingswet noemt meerdere handelingen, activiteiten en besluiten die schade kunnen veroorzaken (programma, omgevingsplan, omgevingsvergunning). De lijst in de Omgevingswet is limitatief. Nadeelcompensatie is onder de Omgevingswet dus alleen mogelijk bij schade die veroorzaakt wordt door een handeling, activiteit of besluit die in de wet benoemd is.
Eén standaardforfait
Voor een deel wordt planschade, zeker als het indirecte planschade betreft, gezien als een normaal maatschappelijk risico. Daarom komt nu minstens 2% en maximaal 5% van de geleden schade voor eigen rekening: het zogenaamde forfait. Onder de Omgevingswet wordt een standaardforfait bepaald van 4%. Het voorstel was om een forfait van 5% aan te houden, maar de Tweede Kamer heeft dat op 7 maart 2019 teruggebracht tot 4%.
Wanneer een aanvraag om schadevergoeding betrekking heeft op meerdere handelingen, activiteiten en besluiten met onderlinge samenhang, mag dit forfait slechts één keer in mindering worden gebracht op het totale schadebedrag. Onder de huidige wetgeving moet voor ieder plan afzonderlijk een verzoek tot planschade worden ingediend, waarbij steeds afzonderlijk sprake is van het forfait. Daardoor ontstaan er situaties waarbij de schade van elk afzonderlijk besluit het forfait niet overstijgt, terwijl de totale schade dat wel doet. De Omgevingswet brengt daar dus verandering in.
Geen recht op compensatie
Onder de Omgevingswet kunnen bij Algemene Maatregel van Bestuur situaties worden vastgelegd waarbij geen recht bestaat op nadeelcompensatie. Daarbij zal het bijvoorbeeld gaan om bouw- en gebruiksactiviteiten waarvoor geen omgevingsvergunning is vereist (artikel 2 van bijlage II van het Besluit omgevingsrecht). Er is bij het uitsluiten van gevallen wel de voorwaarde gesteld dat op voorhand vaststaat dat er geen schade wordt geleden die boven het maatschappelijk risico uitkomt en dat de schade niet onevenredig is ten opzichte van anderen.
Grotere onzekerheid
De Omgevingswet brengt de ruimtelijke ordening meer flexibiliteit en onvermijdelijk leidt dat op het gebied van planschade tot meer onzekerheid; voor degene die wil gaan ontwikkelen én voor degene die geconfronteerd wordt met een nieuwe ontwikkeling. Door het verschuiven van het toetsingsmoment wordt het voor een gedupeerde van een beoogde ruimtelijke ontwikkeling lastiger om geleden schade vergoed te krijgen. Het uitvoeren van (een deel van) een omgevingsplan kan veel langer duren dan de nu nog geldende termijn van 5 jaar. Het blijft lange tijd onzeker van welke mogelijkheden in een omgevingsplan gebruik zal worden gemaakt en die onzekerheid kan al leiden tot schade. Deze schaduwschade wordt onder de Omgevingswet groter.
Wilt u meer weten over de veranderingen die de Omgevingswet brengt op het gebied van planschade of heeft u vragen met betrekking tot planschade rond uw eigen ontwikkeling? Neem dan contact op met één van onze adviseurs.