Omgevingswet – keuzehulp bij ruimtelijke ontwikkelingen

De Omgevingswet is van kracht sinds 1 januari 2024. Een (ontwerp)bestemmingsplan dat uiterlijk op 31 december 2023 ter inzage lag, wordt nog onder de ‘oude’ wetgeving behandeld.

Een andere veelgebruikte ruimtelijke procedure was de afwijking van het bestemmingsplan door middel van de uitgebreide omgevingsvergunningsprocedure. De aanvraag voor deze omgevingsvergunning moest gepaard gaan met een ruimtelijke onderbouwing. Deze procedure was nog te gebruiken onder de vorige wetgeving als de aanvraag was ingediend vóór 1 januari 2024. Per 1 januari 2024 is de Buitenplanse OmgevingsplanActiviteit (BOPA) hiervoor in de plaats gekomen.

Hieronder geven wij meer uitleg bij de proceduremogelijkheden onder de Omgevingswet. Wij hebben deze informatie samengevat in een SAB Keuzehulp (zie onderaan dit artikel).

Welke proceduremogelijkheden zijn er onder de Omgevingswet?

Grofweg zijn er twee sporen:

1. een BOPA (Buitenplanse OmgevingsPlanActiviteit)
2. een wijziging van het omgevingsplan

Welk spoor het beste past hangt voor een groot deel af van hoe goed een gemeente al was voorbereid op de Omgevingswet. Is er een basis-omgevingsplan? Beschikt de gemeente over genoeg menskracht voor de benodigde digitalisering?

BOPA

In het algemeen merken wij dat gemeenten kiezen voor een BOPA. Deze procedure is erg vergelijkbaar met de voormalige afwijking met ruimtelijke onderbouwing (ROB). Ook als gemeenten nog niet klaar zijn voor het werken met omgevingsplannen kunnen we de BOPA gebruiken.

Een BOPA kan niet altijd!

Een BOPA kan niet als:

• het (bouw)plan onvoldoende concreet en afgebakend is;
• er geen sprake is van een evenwichtige toedeling van functies aan locaties (voorheen: goede ruimtelijke ordening);
• men ook wil afwijken van de bruidsschatregels* die niet zijn gesteld met het oog op een evenwichtige toedeling van functies aan locaties. Voorbeeld: Een BOPA kan wel als wordt afgeweken van een geluidnorm, een BOPA kan niet als men wil afwijken van de verplichting om een akoestisch onderzoek te doen;
• er ook moet worden afgeweken van de verordeningen die (nog) geen onderdeel uitmaken van het geldende omgevingsplan;
• niet kan worden voldaan aan de instructieregels van provincie en Rijk en er voor de ontwikkeling ook wijzigingen nodig zijn in het geldende omgevingsplan zelf (zoals binnen het besluitgebied een functie ‘wegbestemmen’ of buiten het besluitgebied een beperking toevoegen).

*Bruidsschat: een grote verzameling regels die nu zijn opgenomen in landelijke wetgeving, bijvoorbeeld regels voor vergunningsvrij bouwen en milieuregels uit het Activiteitenbesluit. Op termijn komen die regels te vervallen en mogen gemeenten die onderwerpen zelf regelen in hun omgevingsplan.

Ook een BOPA kan gefaseerd worden uitgevoerd:

• fase 1: planologische toestemming
• fase 2: bouwtoestemming

Voor de voormalige afwijking met ROB geldt de uitgebreide procedure (met zienswijzenprocedure vooraf). Voor een BOPA geldt in principe de reguliere procedure (8 weken, met de mogelijkheid om eenmalig te verlengen met zes weken). Vaak kan of moet je toch de uitgebreide procedure doorlopen:

• op verzoek of met instemming van de aanvrager
• als het gaat om een activiteit met aanzienlijke gevolgen voor de fysieke leefomgeving EN er worden veel bezwaren van belanghebbenden verwacht

De gemeenteraad kan activiteiten aanwijzen waarbij een adviesaanvraag aan de raad verplicht is. Het ligt voor de hand dat bij die gevallen de uitgebreide procedure moet worden doorlopen. Ook kan een gemeente beleid hebben vastgesteld rond participatie.

Wijzigingsbesluit Omgevingsplan

Als een BOPA niet kan of de gemeente wil dat niet, dan kan een wijziging van het omgevingsplan worden opgesteld. Een principiële keuze daarbij is STOP/TPOD (Standaard Officiële Publicaties/ToepassingsProfielen OmgevingsDocumenten) of TAM-IMRO (Tijdelijke Alternatieve Maatregelen-Informatiemodel Ruimtelijke Ordening). Dit zijn technische eisen.

• STOP/TPOD is helemaal volgens het nieuwe recht
• TAM-IMRO is een tijdelijke mogelijkheid om het nog op de oude manier te blijven doen, via ruimtelijkeplannen.nl ->vooralsnog is TAM-IMRO nog mogelijk tot uiterlijk tot 1 januari 2025 (wellicht langer)

STOP/TPOD (Omgevingsplan helemaal volgens het nieuwe recht) kan in onze optiek alleen als:

• de gemeente werkende software heeft;
• er bij de gemeente voldoende kennis aanwezig is om met die software het omgevingsplan te wijzigen;
• er een basis-omgevingsplan is: een basisstructuur, maar liever ook standaard regelsets die wij kunnen ontvangen.

Als dit niet mogelijk is, kan TAM-IMRO worden gebruikt. Dat loopt dus via de oude, bekende software en publicatiewijze. Er zijn dan weer drie varianten (afhankelijk van hoe ver een gemeente is met de voorbereidingen op de Omgevingswet):

1. Basisvariant
2. Crisis- en Herstelwet-variant (Chw)
3. Omgevingswetconforme variant

• Ad 1 -> De basisvariant is vormvrij. Dat kan zelfs gewoon een ‘bestemmingsplan oude stijl’ zijn. Het heeft wel de voorkeur om toch zoveel mogelijk aan te sluiten bij de structuur van een omgevingsplan.
• Ad 2 -> De Chw-variant lijkt al meer op een omgevingsplan. Veel gemeenten zijn aan het oefenen met omgevingsplannen binnen de digitale setting van Chw-plannen.
• Ad 3 -> De derde variant kan worden gebruikt als de gemeente al wel een basis-omgevingsplan klaar heeft, maar de software(kennis) niet op orde is.

Let op!

Voor alle varianten geldt dat wel moet worden voldaan aan de eisen die gelden voor de evenwichtige toedeling van functies aan locaties, aan hoofdstuk 5 van het Besluit kwaliteit leefomgeving en de instructieregels van provincie en Rijk.

Tijdelijk omgevingsplan: voorrangsregels of pons

Sinds 1 januari 2024 hebben alle gemeenten van rechtswege een (tijdelijk) omgevingsplan. Alle geldende bestemmingsplannen worden automatisch omgevingsplan. Ook de geurverordening, grondwater- en hemelwaterafvoerverordening en archeologische regels uit de erfgoedverordening maken van rechtswege deel uit van het omgevingsplan.

Ze worden aangevuld met de ‘bruidsschat’: een grote verzameling regels die nu zijn opgenomen in landelijke wetgeving. Dit zijn bijvoorbeeld de regels voor vergunningsvrij bouwen en milieuregels uit het Activiteitenbesluit. Op termijn komen die regels te vervallen en mogen gemeenten die onderwerpen zelf regelen in hun omgevingsplan.

Gemeenten hebben tot 2032 de tijd om een nieuw permanent omgevingsplan te maken. Tot een gemeente een permanent omgevingsplan heeft, gelden dus de bestemmingsplannen, de genoemde verordeningen en de bruidsschat als tijdelijk omgevingsplan.

Het is de bedoeling dat bij de vaststelling van een wijziging van het omgevingsplan automatisch het ter plaatse geldende stukje omgevingsplan komt te vervallen. Het nieuwe plandeel drukt het oude plandeel eruit. Dat heet ‘de pons’. Helaas werkt dit nu nog niet in de software. Zolang dat het geval is, moeten we in de regels van het nieuwe omgevingsplandeel een ‘voorrangsregeling’ opnemen.  Het nieuwe deel gaat eerst gelden, daarna past het oude deel.

Kruimelgevallen

In de ‘oude’ wet bestond de mogelijkheid om voor een specifiek aantal soorten ontwikkelingen af te wijken van het bestemmingsplan met een reguliere omgevingsvergunningprocedure: de kruimelgevallenregeling. Onder de Omgevingswet moeten deze ontwikkelingen worden gerealiseerd via de BOPA. Omdat de BOPA in eerste instantie ook een reguliere procedure kent, zijn de termijnen op dit punt gelijk.

Wijzigingsbevoegdheden en uitwerkingsplichten

Wijzigingsbevoegdheden en uitwerkingsplichten komen veel voor in bestemmingsplannen. Door toepassing te geven aan deze bevoegdheid/plicht heeft het college van burgemeester en wethouders het mandaat van de raad gekregen om een bestemmingsplan aan te passen. De Omgevingswet kent deze juridische instrumenten niet. Ongebruikte wijzigingsbevoegdheden en uitwerkingsplichten worden automatisch omgezet naar binnenplanse afwijkingsmogelijkheden. Er kunnen dus omgevingsvergunningen worden verleend die passen binnen de regels van een wijzigingsbevoegdheid of uitwerkingsplicht.

Ook kan de gemeenteraad het vaststellen van delen van het omgevingsplan delegeren aan B&W. Veel gemeenten hebben al delegatiebesluiten voorbereid.

Keuzehulp

Wij hebben bovenstaande informatie zo toegankelijk mogelijk samengevat in een beslisschema

• 3x ‘ja’ = BOPA; 1x of vaker ‘nee’ = ‘Wijzigingsbesluit omgevingsplan’
• Bij wijzigingsbesluit omgevingsplan -> 3 x ja = STOP/TPOD; 1x of vaker ‘nee’ = TAM-IMRO

Keuzehulp downloaden

Oefenen met de (veranderingen door de) omgevingswet kan op de website Aan de slag met de Omgevingswet

Advies? Mail info@sab.nl of bel 026 – 3576911 ons!